کد مطلب:47257 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:28

گنجینه پرسمان » قرآن

دانش و زندگي در قرآن، چه جايگاهي دارد؟

ديني كه مدعي تأمين سعادت كامل بشر است و خود را خودكفا ميداند، نميتواند نسبت به علم، بيگانه باشد; از اين رو، هر علم مفيد را براي جامعة اسلامي لازم و ضروري ميداند.

از رسول اكرمنقل شده است كه فرمود: خير العلم ما نفع; بهترين علم آن است كه فايده بخش باشد.(صدوق، الامالي، ص 394.) و هر علم غيرمفيد را براي جامعة اسلامي مضر ميشمارد. از عليروايت شده است كه فرمود: لا خير في علم لا ينفع; هيچ خيري در علم غير سودمند نيست.(نهج البلاغه، ص 393.)

به همين دليل است كه حضرت سليمانغ، دانستن زبان پرندگان را كه در راه خير به كار ميرود، فضيلت آشكار ميشمارد، در قرآن آمده است: وَ قَالَ يَـََّأَيُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّيْرِ وَ أُوتِينَا مِن كُلِّ شَيْءٍ إِنَّ هَـَذَا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِينُ ;(نمل،16) ]سليمانغ[ گفت: اي مردم! ما را زبان پرندگان آموختند و از هر گونه نعمت عطا كردند، و اين فضيلت آشكاري است. و اين در حالي است كه قرآن كريم، علم موجود نزد قارون را به نوعي مذمت كرده و متوجه اين نكته ميكند كه صرف علم ثروتآور، نميتواند ماية خوشبختي و هدايت باشد.

در قرآن از قول قارون آمده است: قَالَ إِنَّمَآ أُوتِيتُهُو عَلَيَ عِلْمٍ عِندِيَّ;(قصص،78) ]قارون[ گفت: من اين ثروت را به علم خود به دست آوردم.

از اين جا، ميتوان چند نكته را استفاده كرد:

1. از نظر قرآن، علم تنها علم اصول و عقايد و احكام شرعي نيست، چرا كه در بسياري از آيات، علم به صورت عموم مطرح شده است، مانند: قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لاَيَعْلَمُون;(زمر،9) بگو آيا كساني كه ميدانند، با كساني كه نميدانند يكسانند؟

2. از ديدگاه قرآن، هر علمي مطلوب نيست، بلكه آن دانشي پسنديده است كه ماية خير و سعادت باشد.

3. از ديدگاه قرآن، حصول خشيت و تقوا در كنار همين علوم سودمند، تحققپذير است، لذا قرآن، علم را در كنار ايمان، تقوا، جهاد و پاكي معرفي ميكند مانند: إِنَّمَا يَخْشَي اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَـََّؤُا;(فاطر،28) از ميان بندگان خداوند، فقط دانشوران از او خوف و خشيت دارند.; يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْم;(مجادله،11) تا خداوند از ميان شما مومنان و دانشيافتگان را به مرتبههايي بلند فرا بَرد. از پيامبر اكرمنقل شده است: اذا اتي علي يوم لا ازداد فيه علماً يقربني الي اللّه تعالي فلا بورك لي فيه طلوع الشمس ذلك اليوم; اگر روزي بيايد و من در آن روز، دانشي نيفزايم ]به دانش من افزوده نشود[ كه مرا به خداوند نزديك بكند، طلوع خورشيد براي من در آن روز مبارك نميباشد.(ر.ك: دانشنامة قرآن، بهأالدين خرمشاهي، ص 1468.)

امّا پرسش از اين كه زندگي، چه جايگاهي در قرآن دارد؟ پاسخش اين است كه از ديدگاه قرآن، زندگي افزون بر اين كه به دنيوي و اخروي تقسيم ميشود (عنكبوت،64)، به مادي و معنوي نيز منقسم ميگردد; چرا كه از نظر قرآن، زندگي، تنها به همين زندگي مادي و ظاهري محدود نميشود، بلكه يك نوع زندگي معنوي نيز هست كه به فرمودة قرآن، حيات طيّب ناميده شده است; مانند مَنْ عَمِلَ صَـَـلِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَيَ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُو حَيَوَةً طَيِّبَة;(نحل،97) هر كس از مرد يازن كه كار نيك كند و مؤمن باشد، به زندگاني پاك و پسنديدهاي زندهاش ميداريم. و مسئوليت پيامبر6 نيز رساندن بشر به اين مرحله از زندگي است. قرآن در اين زمينه ميفرمايد: يَـََّأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اسْتَجِيبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُم;(انفال،24) اي مؤمنان! به نداي خداوند و پيامبر وقتي كه شما را به پيامي حياتبخش ميخوانند، لبيك اجابت بگوييد.(ر.ك: الميزان، علامه طباطبايي، ج 16، نشر اعلمي، ص 155 / تفسير نمونه، ج 16، ص 339.)